Πλαίσιο θέσεων Νίκου Αναστασιάδη, υποψηφίου Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, για την Τοπική Αυτοδιοίκηση

Με την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η καλή διακυβέρνηση, η χρηστή διοίκηση και το κράτος δικαίου αποτελούν για την Κύπρο τις πιο μεγάλες προκλήσεις, οι οποίες μπορούν να επιτευχθούν μόνο μέσα από την αρμονική συνύπαρξη και ανάμειξη των διαφόρων μορφών και επιπέδων διακυβέρνησης, με τη σωστότερη κατανομή και χρήση των εξουσιών και την αποτελεσματικότερη δράση.

Στόχος πρέπει να είναι η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής του πολίτη μέσα από την αναβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει, εργάζεται, μετακινείται, μορφώνεται, επικοινωνεί, κοινωνικοποιείται, αθλείται, ψυχαγωγείται.

Για να μπορέσει η τοπική αυτοδιοίκηση να μετεξελιχθεί σε ένα αποτελεσματικό και αποδοτικό θεσμό και να ανταποκρίνεται µε επάρκεια στις προκλήσεις των καιρών, χρειάζεται ριζική αλλαγή.

Ως Πρόεδρος του Δημοκρατικού Συναγερμού αλλά και ως υποψήφιος Πρόεδρος της Δημοκρατίας υποστηρίζω την ουσιαστική ενίσχυση του σημαντικού θεσμού της τοπικής αυτοδιοίκησης, αναγνωρίζοντας ότι οι τοπικές αρχές έχουν όλα τα εχέγγυα για την απελευθέρωση των αναπτυξιακών και άλλων δυνατοτήτων της κάθε τοπικής κοινωνίας και ότι αποτελούν το επίπεδο  όπου μετουσιώνεται σε πράξη  η δημοκρατία, υλοποιούνται οι πολιτικές και παρέχονται οι υπηρεσίες στους πολίτες. Μέσα από αυτό το πρίσμα, θα πρέπει να υπάρξει ουσιαστική μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης μέσα στα πλαίσια μιας ευρύτερης μεταρρύθμισης της κεντρικής κυβέρνησης που να επιφέρει τις απαραίτητες τομές και να προωθεί την πολύ-επίπεδη διακυβέρνηση.

Στην Κύπρο έχουμε ένα από τα πιο συγκεντρωτικά κράτη στην Ευρώπη.  Στόχος είναι να δημιουργηθεί επιτέλους ένα κράτος ορθά δομημένο και εστιασμένο, σύγχρονο και αποτελεσματικό, επιτελικό και αποκεντρωμένο. Η δημόσια διοίκηση θα πρέπει να αναλάβει ένα ρόλο στρατηγικό, ώστε να καθορίζει τους ευρύτερους στόχους και πολιτικές,  μέσα στα πλαίσια των ευρωπαϊκών στρατηγικών και στόχων, αποδίδοντας στις τοπικές αρχές αυτονομία και ευελιξία.

Συνεπώς χρειάζεται η κατοχύρωση του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Χάρτη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τον οποίο η Κυπριακή Δημοκρατία έχει υπογράψει και επικυρώσει χωρίς να έχει μέχρι σήμερα υλοποιήσει όσα αυτός περιλαμβάνει.

Αποτελεί δε παραδοξότητα το γεγονός ότι ως χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαιτούμε, μαζί με τους εταίρους μας, από τις υποψήφιες για ένταξη χώρες, την αποκέντρωση εξουσιών ως βασική προϋπόθεση, τη στιγμή που εμείς οι ίδιοι ως κράτος δεν την έχουμε εφαρμόσει.

Εξ’ άλλου η αρχή της επικουρικότητας που αποτελεί βασικό πυλώνα του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος επιβάλλει η διακυβέρνηση να ασκείται στο πλησιέστερο στον πολίτη επίπεδο και μόνο όπου αυτό είναι αδύνατο στο αμέσως επόμενο επίπεδο και ούτω καθεξής. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσω ότι η ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοκρατίας μειώνει το χάσμα που χωρίζει την Ευρωπαϊκή Ένωση από τους πολίτες, προάγει τη συνοχή και την αίσθηση του ανήκειν.

Συνεπώς, οι τομές που απαιτούνται πρέπει να εστιαστούν στην αποκέντρωση, το λειτουργικό εκσυγχρονισμό, τη σαφήνεια ρόλων, αρμοδιοτήτων και ευθυνών, τη βελτίωση της λογοδοσίας  και του ελέγχου, την πολιτική ευθύνη των αιρετών.

Οι τοπικές αρχές θα πρέπει να έχουν  σαφή εντολή, πολιτική ιδιοκτησία της διαδικασίας λήψης αποφάσεων και όλες τις δυνατότητες για ορθή εκτέλεση και διαχείριση με παράλληλη ουσιαστική αναδιοργάνωση  και μια σε βάθος αναβάθμιση των δεξιοτήτων, της στελέχωσης και των δομών.

Η μεταβίβαση εξουσιών από το κράτος προς την τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να συνοδεύεται και από την μεταβίβαση ανάλογων οικονομικών πόρων και τη διασφάλιση πιο δίκαιης, σταθερής, επαρκούς και προβλεπτής  χρηματοδότησης  όπως π.χ.

• Με την  είσπραξη των τελών κυκλοφορίας και των εσόδων από τη μεταβίβαση  ακινήτων από τους Δήμους και τις κοινότητες,
• Με την ενοποίηση του αστικού φόρου ακινήτου ιδιοκτησίας που εισπράττεται από το Κράτος και του τέλους ακίνητης ιδιοκτησίας των Δήμων και είσπραξη του ενοποιημένου τέλους από τους Δήμους,
• Με την αξιοποίηση της κρατικής γης προς όφελος των δήμων και της τοπικής ανάπτυξης,
• Με προσθήκη στο άρθρο 85 του βασικού νόμου Ν111 (85), εδαφίου που να δίδει εξουσία στους δήμους να ιδρύουν και να συμμετέχουν σε εταιρείες περιορισμένης ευθύνης ή ιδρύματα για την εκτέλεση έργων κοινής ωφελείας, την παροχή υπηρεσιών, την ανάπτυξη ή διοργάνωση πολιτιστικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων και άλλα.

Η ανάγκη για τη πιο πάνω ρύθμιση προβάλλει επιτακτικά μέσα στο γενικότερο σύγχρονο πνεύμα της ανάπτυξης συνεργειών του δημοσίου με τον ιδιωτικό τομέα.

Ιδιαίτερα όσο αφορά τις κοινότητες η μεταρρύθμιση πρέπει να προνοεί την ουσιαστική ενίσχυση των κοινοτικών αρχών με πρόσθετες εξουσίες και πόρους, ώστε να μπορέσουν να βοηθήσουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής στην ύπαιθρο μέσω της ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού των υποδομών.

Θα πρέπει παράλληλα να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην ενημέρωση και την επιμόρφωση των κοινοταρχών και των κοινοτικών συμβουλίων, και στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων των υπαλλήλων των κοινοτήτων.

Οι κοινότητες θα πρέπει να έχουν ουσιαστικό ρόλο και λόγο σε θέματα που αφορούν το περιβάλλον και τα αναπτυξιακά έργα που τους αφορούν.

Ουσιαστική σημασία πρέπει να αποδοθεί στη λειτουργία ανεξάρτητων εποπτικών και ελεγκτικών αρχών οι οποίες να αυξάνουν τη διαφάνεια και να διασφαλίζουν ότι η λειτουργία και οι αποφάσεις των τοπικών αρχών θα διέπονται από τις αρχές της χρηστής διοίκησης.

Απαραίτητη είναι επίσης η ουσιαστική ενίσχυση του εσωτερικού ελέγχου για στήριξη των υπηρεσιών και βελτίωση της αποδοτικότητας.

Επιβάλλεται επιπλέον η σύσταση Επιτροπής αντίστοιχης της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας, η οποία θα επιφορτισθεί με όλα τα θέματα προσωπικού, όπως προσλήψεις, προαγωγές, κλπ.

Τέλος θεωρώ πολύ σημαντική την υιοθέτηση του θεσμού του Συνηγόρου του Πολίτη ή του Επιτρόπου Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Η αναγκαιότητα της μεταρρύθμισης του θεσμού της τοπικής αυτοδιοίκησης δεν αμφισβητείται από κανένα. Όπως δεν αμφισβητείται η αναγκαιότητα της διαδικασίας που βρισκόταν σε εξέλιξη μέχρι πρότινος για την επίτευξη της. Δυστυχώς  όσον αφορά  τις συζητήσεις που έγιναν μεταξύ Υπουργείου Εσωτερικών, Κομμάτων, Ένωσης Δήμων και Ένωσης Κοινοτήτων, θεωρούμε ότι διεξάγονταν σε λανθασμένη βάση: Η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από τη δημιουργία συμπλεγμάτων κοινοτήτων αντί να ασχοληθεί πρώτα με τους Δήμους, οι οποίοι εκπροσωπούν περίπου το 70% του πληθυσμού και αποτελούν τις ατμομηχανές της ανάπτυξης. Και εννοώ ότι η συζήτηση θα έπρεπε να είχε περιστραφεί πρωτίστως γύρω από την ουσιαστική διοικητική και οικονομική αποκέντρωση.

Επίσης τα μέχρι τώρα αποτελέσματα, όπως εκφράζονται μέσα από τα δυο νομοσχέδια που κατατέθηκαν στη Βουλή, δεν πείθουν ότι επιτυγχάνουν τις τομές που απαιτούνται. 

Απαιτείται λοιπόν ένας ουσιαστικός και ολοκληρωμένος διάλογος χωρίς αγκυλώσεις, όσον αφορά πρωτίστως τα θέματα των αρμοδιοτήτων και την ουσιαστική αποκέντρωση εξουσιών και πόρων. 

Η ενοποίηση των δυο υφιστάμενων νόμων είναι βήμα προς την ορθή κατεύθυνση.  Όμως, παρατηρούνται σοβαρά κενά, ιδίως στα ακόλουθα θέματα:

• Δεν επιχειρούνται ουσιαστικές διαφοροποιήσεις και εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας, περιλαμβανομένων θεμάτων που αφορούν στα συστήματα λήψης αποφάσεων, στον ασφυκτικό έλεγχο και την εξάρτηση από την κεντρική κυβέρνηση, τις ισορροπίες μεταξύ δημάρχου και δημοτικού συμβουλίου, την ελαχιστοποίηση της γραφειοκρατίας.
• Τα θέματα των αρμοδιοτήτων παραπέμπονται σε μελλοντικό χρόνο, χωρίς ουσιαστική αποκέντρωση εξουσιών και πόρων.
• Εξετάστηκαν επιφανειακά μόνο οι προοπτικές για διαδημοτικά σώματα και μητροπολιτικά σχήματα.
• Διατηρήθηκαν αρκετές από τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ δήμων και κοινοτήτων.
• Στο θέμα των Επαρχιακών Συμβουλίων υπάρχουν αμφιλεγόμενες θέσεις και αυτό χρήζει περισσότερης ανάλυσης.

Το ζητούμενο είναι  τοπικές κυβερνήσεις ισότιμοι εταίροι της κεντρικής κυβέρνησης, ικανές να προσφέρουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες σε όλους, πολίτες και επισκέπτες της χώρας μας.

Για τη διαμόρφωση του τελικού μοντέλου, ενδείκνυται ανανέωση του δημόσιου διαλόγου, με επίκεντρο τη δημιουργία  των προϋποθέσεων άσκησης χρηστής δημοτικής διακυβέρνησης, μέσα από ουσιαστική αποκέντρωση αρμοδιοτήτων και πόρων.

Χρειαζόμαστε τοπικές αρχές με διευρυμένες αρμοδιότητες, οικονομικά και διοικητικά ανεξάρτητες, αποτελεσματικές, διαφανείς, δημοκρατικές, διοικητικά, λειτουργικά και διαχειριστικά επαρκείς, ανοικτές στη κοινωνία και κοντά στο πολίτη.